27 Haziran günlü Pencere köşesinde yayımlanan yazı şöyle başlıyordu:
"Şairin önce şiirine takıldım..
Sonra da adına:
S. Aldanır.
Geçmişte böyle birini tanımıyorum, ama, okuduğum şiiri günümüze yakışıyor..
Şiirin adı: Hoşt!.."
'Hoşt' adlı şiiri yayımladıktan sonra köşede soruyordum:
"Sayın Aldanır bugünleri düşünerek mi yazmıştı bu şiiri?.."
Yazı şöyle devam ediyordu:
"Peki, şairimiz kim?.. Kim olduğunu bilmiyordum; sağa sola sordum, kimse bilmiyor. Sonunda kısa yaşam öyküsünü İlhami Soysal'ın '20'nci Yüzyıl Türk Şiiri Antolojisi'nde buldum."
***
'Pencere' köşesinde, hem 'ünlü' hem de 'meçhul' şairimizi ararken kendisinden bir mektup almaz mıyım?.. Dünyalar benim oldu!.. S. Aldanır mektubunda ne diyordu?..
"Efendim, Çok sevimli yazınızdaki sevgili selamınızı aldım. Ben de sizi geçmişten bu yana gelen sevgiyle selamlıyorum."
Esrar çözülmüştü.
Ancak S. Aldanır yine ortalıkta yoktu, adresini de kimse bilmiyordu ve bu nedenle 27 Temmuz 2004 günlü Pencere köşesi şöyle bitiyordu:
"Bilmem ki ne diyeyim?.. S. Aldanır kendisini ve adresini gizleme başarısını terk edip hepimize bir merhaba dese, çok kişiyi mutlu ederdi; bu özveriyi şairimizden bekliyoruz."
***
Beklediğim gibi bu süreci de aştık; 9 Ekim 2004 günlü Pencere köşesi şöyle başlıyordu:
"S. Aldanır gazeteye geldi, onur verdi, şairimiz mutluluk taşıdı Cumhuriyet'e...
... Tüm hayatı boyunca 'mütenekkiren' yaşayan şairin yüzünü görmüş, sesini işitmiş, gazeteye konuk etmiş olduk...
Mütenekkiren ne demek?..
'Kendini belli etmeyen, ortaya çıkmayan, tebdil gezen...'
İlginç ve çekici bir yaşam...
Aldanır, Orhan Veli'nin,Oktay Rifat'ın Ankara Lisesi'nden arkadaşı..."
***
İşte bu ilginç şairimizle gazetede yaptığımız röportajı sizlere sunuyoruz, yayını biraz gecikti, ama, kusura bakmayın!..
İlhan Selçuk
--------------------------------------------------------------------------------------
"Artık Akıllı Güzel Şiir Gerekli"
Gizemli şair S. Aldanır 'Hiçbir şair şiirini nasıl yazdığını açıklayamaz' diyor
- Sayın Aldanır, bir ömür boyu 'tebdil' yani mütenekkiren yaşamış ve yazmış bir şair olarak bu ilk röportaj için ne düşünüyorsunuz?
S. ALDANIR - Cumhuriyet gazetesinin sevgili mensupları, hoş geldiniz; bana en mutlu sefalar getirdiniz. Velakin, şiirde ömür boyu tam siper olmuş ve üne, akranlarına, dahası hayata ihtiyacı kalmayan; yani, düpedüz ölü bir şairle nasıl ve ne konuşacaksınız? Oldukça yorulacaksınız. Mesleğinizde başınıza bu geldi.
Fakat, bir gazeteci olarak bir ölü şairle röportaj yapabilmiş olmakla, böylesine tek ve emsalsiz başarıyla rekorlar kitabına girmeye de tam anlamıyla hak kazanmış olacaksınız.
- Peki, nereye kadar açılabiliriz? Cumhuriyet'e güveniniz olduğunu düşünüyoruz...
ALDANIR - Aile ile başlayan Cumhuriyet okurluğum ta Yunus Nadi'den şuraya kadar geldikten sonra, gazetenizin benimle konuşma isteğini seve seve kabul etmemin ağırlığını da iyi bilin ki, sizi böyle bir rekora ulaştırmayı sağlamak uğruna, sorularınızı ölü ölü değil, şu tirit yaşımda tam diri diri karşılamaya hazırım. Şurada tek vazgeçemeyeceğim koşulum ve ricam, hâlâ geçerli nedenlerle gizlemekte olduğum asıl adımın kesinkes açıklanmaması olacaktır.
- Yine de soralım: Asıl adınız?
ALDANIR - Asıl adımın emekli aylıklarımı almaktan almaya gerekli olmaktan başka bir yeri yok.
- Ailenizden söz eder misiniz?
ALDANIR - Anlatacaklarımda sıra ve zaman yönünden atlamalarımı yaşıma değil, konuşma yeteneksizliğime vereceksiniz. Babamın Birinci Dünya Savaşı'nda Arabistan'daki ordumuzun kurmay başkanı olduğu Medine kentinde doğmuşum. Ailem savaştan sonra İstanbul ve ardından Ankara'ya yerleşmiştir.
- Okul yaşamınız nerelerde geçti?
ALDANIR - Aralarında Galatasaray, Vefa, Kabataş, Pertevniyal ve Ankara liselerinin de olduğu bir sürü lisede edebiyat derslerinden ve Hukuk Fakültesi'nde borçlar dersinden hep takıntıya ve bütünlemeye kalan, azgın sayılan öğrencilerdendim. Buna karşılık devlet ve özel sektör kuruluşlarında toplam 66 yıl en sevdiğim işlerde, azgınlığımın tam tersi en düzgün şekilde görev yaptım. Eşimi yitirdiğim, yine çok düzgün geçen 48 yıllık evliliğimde, kadın erkek evli kişilerin daima söylediklerince, mutlu olduğumu ben de yarım ağız söyleyebilirim.
- Dostluklarınız olmadı mı?
ALDANIR - Çoğu yıllarım Ankara'da geçtiğinden ötürü, çok değerli İstanbul şairleriyle, yazarlarıyla tanışma şansım olmadı. Her birinin benden çok çok şair olmaları bunun nedeni olsa gerek. Yaşımdan genç ahbaplarım, tanışlarım fazla sayılmaz. Cumhuriyet ailesi içinde gördüğüm değerli denizci - yazar sevgili Oktay Sönmez ve yine gazetenizde yazılarına rastladığım akıllı kızım Tunca Tünay, benden sürekli ilgi ve sevgisini esirgemeyen vefalı dostlarım arasındadır.
- Şairliğiniz nerelerden beslendi?
ALDANIR - Corelli'den Dede'ye, Dede'den türkülere, her soylu sesle ahbaplığım var. Sanatın genelinde olduğu gibi, şiirde de esin değil, yapıtların birbirinden ya da özgün olaylardan etkilenmesi söz konusudur. Örneğin Kafka da nice kıdemli Avrupa edebiyatının yüce evlatlarından biridir. Ben de şiirlerimde kimler ve hangi yapıtlar olduğunu kesin bilemeyeceğim yerli, yabancı öteki şairlerin ve daha çok düzyazı yazanların yapıtlarından etkilenerek şiir yazdım.
Sanat her sanatçının birbirine hakkının geçtiği bir uğraş dalıdır sanırım. Düzyazı deyince, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Yaban romanı, ilk şiirlerimde hakkı bulunan yapıtlar arasında aklıma gelir. Etkilenmem için düzyazının edebi yapıt olup olmaması benim için fark etmiyor. Her değerli soylu yazının şiirlerimde hakkı vardır diyebilirim. Adım sanım bilinmese de, şiirlerim, günümüz edebiyat ve yazı duayenleri dışında, meçhulattan olmamıştır.
- Dergilerde yazdınız, değil mi?
ALDANIR - Benden şiir ya da yazı isteyen hiçbir değerli dergiye uzak durmadım. Çok değerli Varlık dergisi de benden şiir isteyenler arasında olsaydı buna seve seve katılırdım. Şurada, en değerli rahmetlilerimizden Yaşar Nabi Nayır'la ilgili olduğu sanılan 'Naşiri Efkâr' adlı şiirimden yana söz edeceğim; o şiir, her zaman, her yerde şiire beş paralık değer verilmediğini anlatmaya çalışan ve şairlerin yaşarlılığına yakışık düşen 'yaşar' sözcüğünün bu yüzden kullanıldığı bir taşlamadır. Yoksa, Varlık dergisinin de her züğürt sanat dergisi gibi bütçesi varlıklı olmadığı halde, şairlere-yazarlara oldukça açık elli olduğunu bilmez değildim.
- Basınla ilişkileriniz?
ALDANIR - Şiirlerimin meçhulattan olmadığına Semercinin Demeci adındaki şiirim en açık kanıttır; yanlış anımsamıyorum, bu şiirime Cumhuriyet'te 'Şiirimize eşekoğlueşek de girdi'li yazısıyla rahmetli Burhan Felek tarafından iyice sopa çekilmiş ve otuz, kırk yıl gibi bir süre sonra bu kez sevgili İlhan Selçuk tarafından iyice övülmüştür. Aynı gazetede şu kadar yıl arayla bir dövülen, bir övülen başka şiire rastlanmayacağına göre benim şiirlerimi de gizlemiş olmam savı geçersiz kalacaktır.
Ve Türkçemize en değerli şiirler armağan eden yaşıtım sevgili Fazıl Hüsnü Dağlarca dışında, uzun yaşayan ve ömrünün sonuna kadar şiir yazmaktan vazgeçmeyen ve de şiiri savunma gücünü kaybetmeyen şair, sanmıyorum, var olsun.
Şu kadar yıl önce şiirimi pataklayan rahmetli Felek'e gönderdiğim, "Siz şeyhülmuharririn iseniz nasıl fark edemediniz ki Semercinin Demeci şiirini? Ülkemizde ağanın, aşiretin eşeğinden, katırından farkı olmayan köylüyü biz şair, siz gazeteci olarak aydınlatma çabası semercilik değil de nedir?
Ve tüm çabalarımıza karşın, onların hâlâ şeyhlerin eşeği, katırı kalışlarına yürekten öfkelenmeyecek miyiz! O şiirim işte böylesi bir öfkenin taşmasıdır"' dediğim yazımın sebebi, kendimi değil şiiri, sadece şiiri savunmak düşüncesi olmuştur.
Bu güç bugün de var bende. Velakin, bunca yıl şiirle uğraşmama karşın, şiir hakkında fazlaca bilgim olduğunu söyleyemem. Bizdeki, dışardaki şairlerin tümünün de bu konuda daha fazla bilgi sahibi olabileceğini sanmıyorum. Çünkü, manzumeciler dışında, hiçbir şairin şiirini nasıl yazdığını hiç ama hiç açıklayamayacağını iyi biliyorum.
- Şiir zor bir uğraş olsa gerek... Ancak gerçek şair şiirden ömrü boyunca kopamıyor...
ALDANIR - Şuncacık bildiğim, şaire bin cefalar eden şiirin sözle değil, sözcükle yazılabildiğidir. Ya da sözün sözcüğe dönüştürülebildiği yazı şiirdir. Şiirin kültür ile ve bilgi ile ilişkisinden söz edeyim; en coşkulu şiirlerin en çok yirmili yaşlarda, çevre ve ortaeğitim kültürü ile ve de bilginin henüz kültürü kirletmediği dönemlerde yazılanlar olduğunu, bizde ve dışarda yaşanan örnekler gösterir. Olgun şiirleri, bilgiyle kültürün şairde harmanlaşmasıyla yazılanlar arasında görmekteyiz.
- Yaklaşımınız gerçekçi...
ALDANIR - Hayır, ukalalık yapmayayım; şiir hakkında şu söylediklerim de ve bunların tam tersi de doğru olabilir. Çok genci, çok yaşlısı, kişiyi köşe bucak daima şaşkına çeviren; okulu, öğrencisi, ustası, çırağı olmayan şiir, hâlâ bilemiyorum, sanatın fırlama bir kolu mudur!
- Çağımızda şiirin konumu size neler düşündürüyor?
ALDANIR - Şiir şiir diye tutturmuşken, beynimi kurt kurt kurcalayan ve yıllardan bu yana uğraş verdiğim, tam çözemediğim bir soruna değinmeden edemeyeceğim. Bizde, dışarda ünlü şairlerimiz dünyamıza güzeller güzeli şiirler armağan etti. Velakin, bu güzelim şiirlerin dünyamız için artık değerli olabileceğini sanmıyorum. Çünkü bu en güzel şiirlere karşın insan, alışkılarıyla, silah ve savaşlarıyla, utkularıyla, utanması gerekirken hâlâ övünegelmiştir. Dahası bu şiirler, destanlar bunlara güç de katmıştır.
Dünyamızın, böylesi güzel şiire değil; artık akıllı, çok akıllı olan güzel şiire gereksinimi var. Sözüm, insanı tabulardan utandıracak, bıktıracak 'artık yeter be' dedirtecek nutukçuluğa, ahlakçılığa kaçmayan şiirden yanadır. Böylesi bir sorunu düşünen, buna uğraş veren bir ben değilim kuşkusuz. Yaşımın da uzunluğu olanak vermeseydi böylesi bir uğraşa, denemeye el sürmeye kalkamazdım elbette. Bu denemelerimden Uzun hava şiirimi cesaretle örnek göstereceğim.
Hangi yıldı, anımsayamıyorum; her kesimin uğrak yeri olan, akşam çayı, kahvesi içilen bir pastanede, bizden üç dört masa ötedeki grubun içinden delişmen bir adamın, bu şiirimin yayımlandığı dergiyi havada sallayarak yüksek sesle "Bu fırlama şiiri hangi fırlama şair yazmışsa, işte ilk defa bir şiiri öpüyorum"lu avazı, bu yöndeki çabamın boşa gitmediğini bana düşündürmüştür.
Bu yorumdaki birkaç örneği de size vermek isterim. Bunlara adımı koymasanız da olur. Severseniz kendi adlarınızı da koyabilirsiniz. İsteğim, bu yorumun yayına ulaşmasıdır. Geçen o yıllarda bir kişiye, gelecek yıllarda yirmi otuz ve yüzyıllar sonra milyarlara niçin ulaşmasın! Hep mail-i inhidam olacak kadar salak mı insan? Yeter ki, dünyamızın en değerli şairleri artık en güzel değil, insan için değerli şiirde ortaklık kursunlar.
- Edebiyatla ilişkiniz nasıl başladı?
ALDANIR - Edebiyatla ilişkim, söylediğim gibi liselerdeki edebiyat derslerinden sıkça atılmama rastlar. Edebiyatın ne mene bir şey olduğunu, edebiyatın derslerle ne ilişkisi olabileceğini sorduran ukalalığa, edebiyat hocalarının tepelerini attıran öğrenciliğe nasıl saptığımı bilemem. Edebiyat ders kitapları yerine yabancı dillerden çevrilme şiir ve düzyazılar etki yapmış olabilir bende.
Her Müslüman evi gibi, evimizde de bulunan kutsal kitabımızdaki surelerden de öğrendim ki, edebiyat dersi kitaplarında liselerde okuduğumuz ve ilerki yıllarda ilgi duyacağımız Divan şiirinin deyişlerde zengin olduğunu, velakin yapısının şiirden yoksun kaldığını daha lise çağlarında az biraz fark etmem, beni derslerden attıran edebiyat soğukluğunu getirmiş olacak herhalde.
Divan'da şiir iddiasıyla yazılan gazeller, kutsal kitabımızdaki öğretici nitelikli surelerden farksızdır. Sureler nasıl istenen ayetten okunmaya başlanabiliyorsa, gazeller de istenen beyitten okunabildiği halde anlamı ve niteliği değişmeyen yapıtlardır. Oysaki, öteki sanat yapıtları gibi ve özellikle şiir, bütünlük isteyen sanat dalıdır dersem, bir yanlışa düşer miyim?
- Antolojilerde yer almanız, değerleriniz açısından sizi nasıl etkiledi?
ALDANIR - Önce de söylediğim gibi, okuduğum okullar bir koleksiyon tutar. Galatasaray İlkokulu, Vefa Ortaokulu, Kabataş Lisesi, Pertevniyal ve Ankara liseleri saymaya gerek gördüklerim arasındadır. Kabataş Lisesi'ndeki anılarım içinde, çok sonraları beni kendime kızdıran o marifetimi şurada rahat rahat anlatabilmeyi becerebilecek miyim?
Benden bir iki sınıf alttaki bir sınıftan bir öğrencinin şairlik tasladığını haber alışım, edebiyata karşı azgın öğrenciliğimin tetiğinin düşmesine neden olmuş; lisenin o loş koridorlarında kovaladığım, fiziksel olarak da sık sık sıkıştırdığım o bacaksız öğrencinin yıllar sonrası şiirlerine hep sevgiyle sarıldığım ve bana ilk kitabını sitemkâr anlamda gönderecek olan rahmetli şair Behçet Necatigil olacağını - haydi bağışlayın beni - bilemezdim elbette.
Çok satış yapılması amacıyla - çünkü her şairin kendisine de yer verilen antolojilerden ikiden üçten az almadığı bilinir- tıklım tıklım şiir, şair doldurulan antolojilerden de sakınmışımdır. Rahmetli Necatigil, lisedeyken ona karşı yaptıklarımın intikamını yayımladığı antolojide şiirlerime yer vermemekle yerine getirdiğini sandı ise, bir antolojiye daha girmemiş olmakla bana 'şükürler olsun' duasını ettirdiğini ve o nefis şiirleri hatırına kendisine Tanrı'dan daima rahmet dilediğimi bilemezdi.
- Sizi en çok etkileyen öğretmen kimdi?
ALDANIR - Pertevniyal Lisesi'nin anmaya en fazla değer bulduğum okul olmasının nedenini uzun tutacağımdan ötürü bana hak vereceğinizi biliyorum peşinen. Bu önemli neden en sevgili öğretmenim Nurullah Ataç'tan başkası olabilir mi?
O ders yılının başında yine zıpır bir edebiyat öğretmeni olarak değil, çatlak Fransızca öğretmeni olarak sınıfımıza paldır küldür girerken ilk sözü
"Ben buradayken Abdülhak Hamit isimli adamın adını bile duymayacağım. Ondan laf açan talebe sınıfın da, okulun da dışında bulur kendini"li cıyak cıyak fermanını savuran Ataç'ın, ders yılının ortalarına gelindiği halde Fransızcadan tek laf etmeyip, Ahmet Haşim'den, Yahya Kemal'den ve Divan şiirinden laf üstüne laf etmesi, ders saatlerini hep böyle bitirmesi ve Fransızcayı pek bilmediği izlenimini yakalayan, aralarında kuşkusuz eksik kalmadığım o her biri düzbatan öğrencilerin, sanki çok meraklı imişlercesine "Efendim, Fransızcaya ne zaman başlayacağız?"lı takılmalarına verdiği yanıtla, Ataç, sık sık karşılaştığımız kaçak öğretmenlerden değil, tam tersi, bir ulusun diline nasıl sevgi, saygı gösterileceğini öğreten ilk kişi olmuştur.
- Ataç'ı çok seviyorsunuz...
ALDANIR - "Kendi dilini bilmeyenlere bir yabancı dil nasıl öğretilebilir. Maarif Vekâleti ders programına ilk önce bunu almalıdır. Ben de size yabancı dil öğretmesine öğretebilirim ya, öğrendiğinizi sandığınız o yabancı dil de, hâlâ öğrenemediğiniz kendi diliniz olur çıkar. Yabancı dili iyi öğrenmek merakı, kendi dilini çok iyi bilmekle başlar. Edebiyat hocalarımız bile şiir okumasını hâlâ öğrenemediler. Bunların arasında şiir yazmaya kalkanlar da var, Tanrı korusun! Hâlâ elleriyle, kollarıyla, hatta tabanlarıyla şiir okuyan hocalarımız ibadullah. Haydi bakayım, içinizden biri Haşim'den adam gibi şiir okusun da sinirim geçsin."
İnanç ve düşünce özgürlüğüne, dokunulmazlık, konuşulmazlık konuları her alanda göz kırpmadan yer alışıma, üstelik edebiyatın gerekliliğine aklımın yatmasına ilk etki yapan en sevgili öğretmenimle ilişkim, çok sonraları, o güzelim öğretmen-öğrenci ilişkisine tek toz kondurmadan, Ankara'da içkili, kâğıt oyunlu birlikteliğimize değin varmıştır. Bu birlikteliğimiz çok aralıklı da olsa tiyatroya, sinemaya ilgimizi de içerir.
Birlikte gittiğimiz sinema, tiyatrodan çok kez ayrı ayrı çıkar ve ilk çıkan program için öneriyi yapanımız olurdu. Bu konuşmamızda Ataç Ataç diye tutturmamı, konuşmamızın ilerisinde bağışlayacağınızı iyi biliyorum. Türk aydınlarının en değerlilerinden biri olan kişi, ülkemiz düşünce tarihine girmeye layık adam dururken, iki üç şiir yazmakla şair yerine konulan kendimden daha fazla söz edemeyişime hak vereceksiniz; zira, ülkemizin en aydın gazetesinin mensubu gazetecilersiniz siz.
- Ataç edebiyatımızın unutulmaz köşe taşlarından biri; eleştirel bakışı Türkiye'nin sanat dünyasına taşımış ve yerleştirmiş; dil, anlatım, nesnel yaklaşım üzerine yazıları unutulmaz. Anlaşılıyor ki sizi de etkilemiş...
ALDANIR - Ataç ile benim Ankara'da başka başka kıtalarda ikinci kez askere çağrıldığımız -1942 olacak - o günler ikimizin de üzerimize daha oturmayan asker giysilerimizle Kızılay-Sıhhiye arasındaki ve yine konuşmalara taşırdığımız yürüyüşlerimizden birinde, bir inzibat yüzbaşısının bizi bir askeri cipe atarak, Ulus'taki Merkez Komutanlığı'na hiddet ve şiddetle postalamasında bana:
"Teğmenim neler oluyor, bir er ile bu kadar laubalilik hangi askerliğe sığar?"lı sıkıştırmasına benim "Yanımdaki zat benim öğretmenimdir, aramızdaki yakınlık saygımdandır. Kendisi edebiyatçı Nurullah Ataç Bey'dir" yanıtım üzerine, yüzbaşının davranışlarını bir anda tam tersine dönüştüren şaşkınlığıyla "Hocam, sivil kıyafette olsaydım elinizden saygıyla, hörmetle hemen öperdim. Bu nasıl haksız kanundur! Türkiye'nin en büyük başyazarı rütbesiz bir er, bir banka memuru - memur parçası diyemedi - ise teğmen rütbesinde" diye yakınırken ilk başta benim subay olarak bir erle bir arada olmamı yakıştıramayan yüzbaşının, sonradan Ataç gibi çok yüce bir zatın yanında - yanıtlarım sırasında banka memuru olduğumu öğrenmişti - bir banka memurunun ne işi olabileceğini sorgulayan bakışlarından, beni, subay giysisiyle bile olsa yerle bir ettiğinin ayrımında olmadım değil.
Merkez Komutanlığı'nın kapısından ayrılırken daha iki üç adım attığımızı sanmıyorum, Ataç'ın:
"Yüzbaşının bana saygı ve hörmetleri varmış, ben büyük başyazarmışım, pek kibar bir subay ama, ne dediğini bilmiyor, benim - adımın dışında - yazılarımı tanısaydınız başyazar olmadığımı bilir, saygı hörmet sözlerini bir arada kullanmazdınız diyecektim ama, askerlik gerçekten çok zormuş" homurtuları dönüş yolumuzda Kızılay'a dek sürmüştü. Bir daha da asker giysilerimizle kışla dışına çıkmadık.
Ataç'ın politik kişiliğine de değinmezsem, hele siz gazeteciler için bu konuşmamızın tadı çıkmaz. Yıl 1948 ya da 1949 olacak, iktidardaki CHP'nin yıllık kongresinin yapıldığı Kızılay'daki Ulus Sineması'nın önünden geçerken kapıda kalabalığa kadar dalgalanan bir kakışmanın ilgimi çekmesiyle, kendimi içerde buluşum ve Ataç'ı zamanın Başbakan Yardımcısı Nihat Erim'i, kravatına asılmış bir halde "Utanmaz adam, sen bunu nasıl söylersin"li avaz avaz azarlarken görüp oradakilerin yardımıyla dışarıya çıkarışım, Güven Park'ta sinirlerini yatıştırmaya çabalarken bana "Sen bu adama ifrit olmakta az haklı değilmişsin, içerde ne dedi biliyor musun, gerekirse ezanı biz de Arapça okutacağız, üstelik alkışlanmasın mı, herkes bilir ben bu partide Öztürkçeden yana oldukları için duruyorum, ayol ne işim varmış bu salakların içinde"li yakınmaları belleğime Ataç'ın politikacılığından mıhladığım olaylardandır.
- Sizin gençlik döneminizde şiir Türkiye'de altın çağını yaşıyor, tüm aydınların dünyasında önemli yer tutuyordu; Ataç da bu dünyanın çeşnicibaşısı gibiydi... Onunla ilgili Ankara Lisesi anılarınızdan da söz açar mısmız?
ALDANIR - Kitabına, tiyatro-sinemasına, içkisine oynadığımız kâğıt oyunlarından birinde, yine Baki'li, Nedim'li Divan şiirinden tutturmasına,
"Ta liseden bu yana bu divane şiirden hepimizi bıktırdınız. Beyit beyit kekelene kekelene okunan bu kekeme şiirden, hem de 940'ların şiirinden yana olmaktan vazgeçin artık" diye biraz aşırı, şaka ile karşı koymam üzerine beni,
"Hadi oradan, yine Lukianos'luk taslayıp durma, siz şairler iki üç şiir yazmakla binbir bilgi sahibi olduğunuzu sanan ukalaların en kötülerindensiniz, çekilmez olanısınız, yüksek bilgiler şairlerin cebine girecek kadar küçücük değil"li paylamasına kızacağım yerde, ta ikinci yüzyıldan bu yana en yüce değerler oldukları sanılan kişi ve konulara, bugünkülere varıncaya kadar el-ense çekmekten, onları tefe almaktan vazgeçmeyen ulular ulusu bir yazarla bir tartışmayla kazayla da olsa aynı kefeye konmaktan, kendimi deliler gibi sevdiğim o yaşlarda, Ataç'a çaktırmadan az övünmüş değilim.
Sevgili Ataç için söyleyeceklerim elbette bu kadar değil. Ülkemizin en aydın kişilerinden birini gelecek kuşaklara bir de benim ağzımla anlatmak için Ataç ağırlıklı son şiir kitabımı hazırlarken düşebileceğim yanlışları önlemek amacıyla, bir aracıyla görüşmek için başvurduğum - doğumuna rastlamadığım - torunu ve o şeker yüzlü kızının isteğime ilgi göstermemesini, kuşkusuz önemi ve ünü olmayan, tanımadıkları kişi ile haklı olarak ilgilenmeye gerek görmediklerine bağlıyorum.
Konuşmalarımda yer vermemekte Ankara Lisesi'ne - Taşmektep - nasıl kıyabilirim. Ankara Lisesi, rahmetli Rıfat llgaz'ın da okuduğu bilinen ve belki de ilk etkilendiği Hababam Sınıfı'nın ta kendisiydi. Okuldaki öğretmenlere karşı yetmeyen azgınlığımızı, uzun süre adeta işgal ettiğimiz, liseye yakın halkevine taşımamız, orasını da yeterli görmeyerek Ankara'nın yeni açılan Atatürk Bulvarı'na taşımamız ve sınıf arkadaşımız Feridun Çölgeçen'in uyduruk film makinesiyle sözüm ona 'Kurtulan Vatan' adlı bir film çevirmeye kalkmamız, okulun adeta yarısı olan bir kalabalıkla trafiği durdurup oradan resmi arabalarla geçen bakan eşlerinin önlerini keserek onları da bu ulusal filme girmeye zorlamamız, Başbakan İnönü'nün kulağına kadar gitmesiyle çoğumuzun eline tasdikname verilip okuldan uzaklaştırılmasıyla o hakiki Hababam Sınıfı'nın sonu gelmişti.
- Melih Cevdet'le aranız nasıldı?
ALDANIR - Ankara Lisesi'nden söz açan kişinin; okul ve sınıf arkadaşları olan, sonraları çok çok ünlü şairler Orhan'dan, Oktay'dan, Melih'ten yana anılarını belirtmemesi olacak şey mi! Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat Horozcu bir üst sınıftan, Melih Cevdet Anday ise sınıf ve de sıra arkadaşlarımdı.
Kanımız pek uyuşmayan Oktay bir yana, Orhan yaşadığım bunca yıl içinde, Melih'e geleceğim; onuncu sınıfın sıra arkadaşlığından başlayarak sınıfımızın o sarışın çocuğuyla kâh boğaz boğaza, kâh kucak kucağa ve nihayet ölümüne kadar küs kaldığımız böylesi garip ilişkiyi başka arkadaşlarımla ve ömrüm boyunca tanıştığım hiçbir kişiyle yaşamadım.
Takma adla şiir yazdığımı çok sonraları öğrenenler arasında olan Melih'in, o günlerin birinde bir kalabalığın içinde "Sen şakır şakır şiir yazıyormuşsun da haberimiz yok"lu sataşması, cehennemin bütün sularının başımdan aşağı boşalmasına neden olmuştur. Alaycı tabiatını iyi bildiğim Melih'in "Şakır şakır şiir yazıyormuşsun" sözündeki o ipince ayarlı alayına yanıtım kadar, o yanıtımı şiirle uygulamam, insafı çok aşacak kadar sert olmuştu; "Evet, şiir yazıyorum ya, senin şu şimdi hak ettiğin şiiri yazarsam, sana bunu tövbe ettireceğimi de bil ve bana kızmaya da kalkışma"lı çıkışmam üzerine yanımdan tez uzaklaşmıştı.
Fotoğraf şiiri nitekim Melih'i çileden çıkarmamda az başarılı olmadı. Fakat, o yıllarda yayımlanan bir kitabımın önsözünde, öylesi bir fotoğraf motoğraf olmadığı gibi, Melih'in en onurlu dostlarım arasında olduğunu belirtmem Melih'in ateşini söndürmeye yetmiş olsa da o yazı aramızdaki burukluğu ölünceye kadar önleyemedi.
- Bu döneminizde nasıl bir hesaplaşma içindesiniz?
ALDANIR - Madem ki, şair yanımı faş'ettiniz; buluşmamız bundan ötürü oldu madem ki; gelin, şu söyleşimizi de, hâlâ neyin nesi olduğunu bilemediğim halde, yine şiirle bitirelim. Şiir, aklımın, duygularımın erebildiğince şiir, bin cefalarla dolu, buyruğu altında, ölünceye kadar tam sadakatle hizmetinde bulunduğu halde; huyunu, suyunu, cinsiyetini öğrenemeden ölüp gittiği, tam antika Efendi'sidir şairin.
En önemli şairler, Efendi'nin birazcık yüz verdiği en şanslı hizmetkârlarından başkaları değil. Aramızda kalsın, kalmasın; ben, Efendi'nin pek fazla yüz vermediklerindenim. Şundan olsa gerek: Efendi'yi yazmaktan çok, onun şurasıyla, burasıyla, dahası orasıyla uğraşmayı sürdürmem yüzünden Efendi'nin kalayını yemiş olacağım. Sevgili Ataç'la bile, Efendim şiirle olduğunca yüz göz olacak kadar atışmış değilim.
Şu kocaman ömür boyunca Efendi'yle tanışıp itişmem, bu Efendi hakkında başkalarıyla tartışmaya gerek bırakmadı herhalde. Şu efendilerin efendisiyle böylesi ilişkileri ele alarak yayımladığım "Bin Cefalar Etse"adlı şiir denememi, şiırlerinden çok güzel bir yazısıyla bir güzel teneke çalarak beğenmediğini belirten, Yüce Tanrımızın rahmeti ona çok olsun, yitirdiğimiz şairlerimizden Cemal Süreya'nın da şiir hakkında bilemedikleri benden de kat kat fazla imiş.
Yine de söyleyeyim; o şiirler, Efendimizle yaptığım tartışmalarımın denemesidir. Yine, kaç kez yazdım, söyledim; ben şiirlerimi başka şiirlerden, düzyazılardan etkilenerek yazanlardanım. Rahmetli şair Süreya'nın, o bir güzel tefe alarak beğenmediğini belirttiği denemeler, beki de onun, o sıralarda beğendiğim şiirlerinden etkilenerek yazdıklarımdır.
- Atatürk'e nasıl bakıyorsunuz?
ALDANIR - Yayına başlamasından bu yana, aydınlığa saldırılara karşı koymayı sürdüren bir gazetenin mensubu gazetecilersiniz. Öteki gazetecilerle farkınız büyük. Ülkemiz için düşündüklerimi de istemeye en haklı olan aydınlarsınız. Dünyamızın en bereketli havasına, suyuna, toprağına ve bir zamanlar en değerli liderine sahip olmuş bulunan ülkemiz, sonraları her defasında sabır çatlatan politikacılarıyla hep kaş göz arasında az buz hırpalanmış değil.
Bütün bu hırpalanmalara karşın cumhuriyetimizin hâlâ var olan görüntüsü, o ilk liderin ülkemize el değdirmiş olmasındandır. Siyasette, yönetimde, askerlikte, bilimde, sanatta kimi yabancı hormonlu liderlere, hormonlu başörtüsünden başka bir şey olmayan türbanlı kızlarımıza ve Atatürk adına akılları takılan kimi aydın kişilere söyleyiniz; sivil, asker kökenli liderlere de söyleyiniz; Atatürk adına layık lider, ülkemize bir daha nasip olmadı; dünyamıza bile.
- Ekleyeceğiniz bir şey var mı?
ALDANIR - Aydın kafanın ve yüreğin elçileri siz sevgili gazeteciler; yaşlı bir şairin dileğini her yaştaki ve elinizden geldiğince her ülkedeki en değerli şairlere iletin. Mısralarına her türden kuş kondurarak yazdıkları, yüzyıllardan beri nice sevgiyle kucakladığımız duygulandırıcı, öfkelendirici yerli, yabancı güzel şiirler, atom bombalı, her tür edepsiz silahlı dünyamıza çok çok lüks kalıyor artık.
Lukianos'culuk oynamıyorum; yüzyıllardan bu yana inandığımız, ölümüne bağlandığımızın tamamına yakın çoğunun hava cıva olduklarına; o inançların, âdetlerin, kavramların, halk deyimiyle "insanlığı kafaya aldıklarına'' dünyamızı uyandıracak şiiri, o en değerli deyişleriyle insana artık armağan etmelerini önerin.
Dışarda, bizde ölen-kalan çok değerli şairler bu şiiri yazmadılar. Yazamazlardı da. Çünkü, dışardaki içerdeki değerli şairlerin hepsi ülkelerinin şiirini yazdılar. O şiiri, örneğin Nâzım Hikmet hiç yazmazdı. En komik vatan hainliği suçlamasıyla, dirisine, ölüsüne bunca eziyet ettiğimiz Nâzım, Türkiye şiiri sahibi tek vatan şairidir. Önerdiğim şiir ise vatanı dünya değil, dünyayı vatan bilen şiirdir. - Şair değil.- Sözünü ettiğim şiiri dışarda genç İngiliz şairleri; bizde, şiirleri salt insan olan İsmet Özel armağan edebilir dünyamıza. O şiire, tam yakın olmasa da şurada bir örnek daha vereceğim:
Doğaya Demeç
Evet biz sonradan görme biz evet sonradan olma
Siz atadan babadan görme evet
Siz hepiniz ağa biz yanaşma
Evet yürek ister akıl ister size güvenmeye
dayanmaya
Uçak havaya
Vapur denize
Vatan toprağa
Şiir lagalugaya
ALDANIR 'sa havacıvaya
Evet aldanırsa.
S. Aldanır şiirleri
"Şairin önce şiirine takıldım..
Sonra da adına:
S. Aldanır.
Geçmişte böyle birini tanımıyorum, ama, okuduğum şiiri günümüze yakışıyor..
Şiirin adı: Hoşt!.."
'Hoşt' adlı şiiri yayımladıktan sonra köşede soruyordum:
"Sayın Aldanır bugünleri düşünerek mi yazmıştı bu şiiri?.."
Yazı şöyle devam ediyordu:
"Peki, şairimiz kim?.. Kim olduğunu bilmiyordum; sağa sola sordum, kimse bilmiyor. Sonunda kısa yaşam öyküsünü İlhami Soysal'ın '20'nci Yüzyıl Türk Şiiri Antolojisi'nde buldum."
***
'Pencere' köşesinde, hem 'ünlü' hem de 'meçhul' şairimizi ararken kendisinden bir mektup almaz mıyım?.. Dünyalar benim oldu!.. S. Aldanır mektubunda ne diyordu?..
"Efendim, Çok sevimli yazınızdaki sevgili selamınızı aldım. Ben de sizi geçmişten bu yana gelen sevgiyle selamlıyorum."
Esrar çözülmüştü.
Ancak S. Aldanır yine ortalıkta yoktu, adresini de kimse bilmiyordu ve bu nedenle 27 Temmuz 2004 günlü Pencere köşesi şöyle bitiyordu:
"Bilmem ki ne diyeyim?.. S. Aldanır kendisini ve adresini gizleme başarısını terk edip hepimize bir merhaba dese, çok kişiyi mutlu ederdi; bu özveriyi şairimizden bekliyoruz."
***
Beklediğim gibi bu süreci de aştık; 9 Ekim 2004 günlü Pencere köşesi şöyle başlıyordu:
"S. Aldanır gazeteye geldi, onur verdi, şairimiz mutluluk taşıdı Cumhuriyet'e...
... Tüm hayatı boyunca 'mütenekkiren' yaşayan şairin yüzünü görmüş, sesini işitmiş, gazeteye konuk etmiş olduk...
Mütenekkiren ne demek?..
'Kendini belli etmeyen, ortaya çıkmayan, tebdil gezen...'
İlginç ve çekici bir yaşam...
Aldanır, Orhan Veli'nin,Oktay Rifat'ın Ankara Lisesi'nden arkadaşı..."
***
İşte bu ilginç şairimizle gazetede yaptığımız röportajı sizlere sunuyoruz, yayını biraz gecikti, ama, kusura bakmayın!..
İlhan Selçuk
--------------------------------------------------------------------------------------
"Artık Akıllı Güzel Şiir Gerekli"
Gizemli şair S. Aldanır 'Hiçbir şair şiirini nasıl yazdığını açıklayamaz' diyor
- Sayın Aldanır, bir ömür boyu 'tebdil' yani mütenekkiren yaşamış ve yazmış bir şair olarak bu ilk röportaj için ne düşünüyorsunuz?
S. ALDANIR - Cumhuriyet gazetesinin sevgili mensupları, hoş geldiniz; bana en mutlu sefalar getirdiniz. Velakin, şiirde ömür boyu tam siper olmuş ve üne, akranlarına, dahası hayata ihtiyacı kalmayan; yani, düpedüz ölü bir şairle nasıl ve ne konuşacaksınız? Oldukça yorulacaksınız. Mesleğinizde başınıza bu geldi.
Fakat, bir gazeteci olarak bir ölü şairle röportaj yapabilmiş olmakla, böylesine tek ve emsalsiz başarıyla rekorlar kitabına girmeye de tam anlamıyla hak kazanmış olacaksınız.
- Peki, nereye kadar açılabiliriz? Cumhuriyet'e güveniniz olduğunu düşünüyoruz...
ALDANIR - Aile ile başlayan Cumhuriyet okurluğum ta Yunus Nadi'den şuraya kadar geldikten sonra, gazetenizin benimle konuşma isteğini seve seve kabul etmemin ağırlığını da iyi bilin ki, sizi böyle bir rekora ulaştırmayı sağlamak uğruna, sorularınızı ölü ölü değil, şu tirit yaşımda tam diri diri karşılamaya hazırım. Şurada tek vazgeçemeyeceğim koşulum ve ricam, hâlâ geçerli nedenlerle gizlemekte olduğum asıl adımın kesinkes açıklanmaması olacaktır.
- Yine de soralım: Asıl adınız?
ALDANIR - Asıl adımın emekli aylıklarımı almaktan almaya gerekli olmaktan başka bir yeri yok.
- Ailenizden söz eder misiniz?
ALDANIR - Anlatacaklarımda sıra ve zaman yönünden atlamalarımı yaşıma değil, konuşma yeteneksizliğime vereceksiniz. Babamın Birinci Dünya Savaşı'nda Arabistan'daki ordumuzun kurmay başkanı olduğu Medine kentinde doğmuşum. Ailem savaştan sonra İstanbul ve ardından Ankara'ya yerleşmiştir.
- Okul yaşamınız nerelerde geçti?
ALDANIR - Aralarında Galatasaray, Vefa, Kabataş, Pertevniyal ve Ankara liselerinin de olduğu bir sürü lisede edebiyat derslerinden ve Hukuk Fakültesi'nde borçlar dersinden hep takıntıya ve bütünlemeye kalan, azgın sayılan öğrencilerdendim. Buna karşılık devlet ve özel sektör kuruluşlarında toplam 66 yıl en sevdiğim işlerde, azgınlığımın tam tersi en düzgün şekilde görev yaptım. Eşimi yitirdiğim, yine çok düzgün geçen 48 yıllık evliliğimde, kadın erkek evli kişilerin daima söylediklerince, mutlu olduğumu ben de yarım ağız söyleyebilirim.
- Dostluklarınız olmadı mı?
ALDANIR - Çoğu yıllarım Ankara'da geçtiğinden ötürü, çok değerli İstanbul şairleriyle, yazarlarıyla tanışma şansım olmadı. Her birinin benden çok çok şair olmaları bunun nedeni olsa gerek. Yaşımdan genç ahbaplarım, tanışlarım fazla sayılmaz. Cumhuriyet ailesi içinde gördüğüm değerli denizci - yazar sevgili Oktay Sönmez ve yine gazetenizde yazılarına rastladığım akıllı kızım Tunca Tünay, benden sürekli ilgi ve sevgisini esirgemeyen vefalı dostlarım arasındadır.
- Şairliğiniz nerelerden beslendi?
ALDANIR - Corelli'den Dede'ye, Dede'den türkülere, her soylu sesle ahbaplığım var. Sanatın genelinde olduğu gibi, şiirde de esin değil, yapıtların birbirinden ya da özgün olaylardan etkilenmesi söz konusudur. Örneğin Kafka da nice kıdemli Avrupa edebiyatının yüce evlatlarından biridir. Ben de şiirlerimde kimler ve hangi yapıtlar olduğunu kesin bilemeyeceğim yerli, yabancı öteki şairlerin ve daha çok düzyazı yazanların yapıtlarından etkilenerek şiir yazdım.
Sanat her sanatçının birbirine hakkının geçtiği bir uğraş dalıdır sanırım. Düzyazı deyince, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Yaban romanı, ilk şiirlerimde hakkı bulunan yapıtlar arasında aklıma gelir. Etkilenmem için düzyazının edebi yapıt olup olmaması benim için fark etmiyor. Her değerli soylu yazının şiirlerimde hakkı vardır diyebilirim. Adım sanım bilinmese de, şiirlerim, günümüz edebiyat ve yazı duayenleri dışında, meçhulattan olmamıştır.
- Dergilerde yazdınız, değil mi?
ALDANIR - Benden şiir ya da yazı isteyen hiçbir değerli dergiye uzak durmadım. Çok değerli Varlık dergisi de benden şiir isteyenler arasında olsaydı buna seve seve katılırdım. Şurada, en değerli rahmetlilerimizden Yaşar Nabi Nayır'la ilgili olduğu sanılan 'Naşiri Efkâr' adlı şiirimden yana söz edeceğim; o şiir, her zaman, her yerde şiire beş paralık değer verilmediğini anlatmaya çalışan ve şairlerin yaşarlılığına yakışık düşen 'yaşar' sözcüğünün bu yüzden kullanıldığı bir taşlamadır. Yoksa, Varlık dergisinin de her züğürt sanat dergisi gibi bütçesi varlıklı olmadığı halde, şairlere-yazarlara oldukça açık elli olduğunu bilmez değildim.
- Basınla ilişkileriniz?
ALDANIR - Şiirlerimin meçhulattan olmadığına Semercinin Demeci adındaki şiirim en açık kanıttır; yanlış anımsamıyorum, bu şiirime Cumhuriyet'te 'Şiirimize eşekoğlueşek de girdi'li yazısıyla rahmetli Burhan Felek tarafından iyice sopa çekilmiş ve otuz, kırk yıl gibi bir süre sonra bu kez sevgili İlhan Selçuk tarafından iyice övülmüştür. Aynı gazetede şu kadar yıl arayla bir dövülen, bir övülen başka şiire rastlanmayacağına göre benim şiirlerimi de gizlemiş olmam savı geçersiz kalacaktır.
Ve Türkçemize en değerli şiirler armağan eden yaşıtım sevgili Fazıl Hüsnü Dağlarca dışında, uzun yaşayan ve ömrünün sonuna kadar şiir yazmaktan vazgeçmeyen ve de şiiri savunma gücünü kaybetmeyen şair, sanmıyorum, var olsun.
Şu kadar yıl önce şiirimi pataklayan rahmetli Felek'e gönderdiğim, "Siz şeyhülmuharririn iseniz nasıl fark edemediniz ki Semercinin Demeci şiirini? Ülkemizde ağanın, aşiretin eşeğinden, katırından farkı olmayan köylüyü biz şair, siz gazeteci olarak aydınlatma çabası semercilik değil de nedir?
Ve tüm çabalarımıza karşın, onların hâlâ şeyhlerin eşeği, katırı kalışlarına yürekten öfkelenmeyecek miyiz! O şiirim işte böylesi bir öfkenin taşmasıdır"' dediğim yazımın sebebi, kendimi değil şiiri, sadece şiiri savunmak düşüncesi olmuştur.
Bu güç bugün de var bende. Velakin, bunca yıl şiirle uğraşmama karşın, şiir hakkında fazlaca bilgim olduğunu söyleyemem. Bizdeki, dışardaki şairlerin tümünün de bu konuda daha fazla bilgi sahibi olabileceğini sanmıyorum. Çünkü, manzumeciler dışında, hiçbir şairin şiirini nasıl yazdığını hiç ama hiç açıklayamayacağını iyi biliyorum.
- Şiir zor bir uğraş olsa gerek... Ancak gerçek şair şiirden ömrü boyunca kopamıyor...
ALDANIR - Şuncacık bildiğim, şaire bin cefalar eden şiirin sözle değil, sözcükle yazılabildiğidir. Ya da sözün sözcüğe dönüştürülebildiği yazı şiirdir. Şiirin kültür ile ve bilgi ile ilişkisinden söz edeyim; en coşkulu şiirlerin en çok yirmili yaşlarda, çevre ve ortaeğitim kültürü ile ve de bilginin henüz kültürü kirletmediği dönemlerde yazılanlar olduğunu, bizde ve dışarda yaşanan örnekler gösterir. Olgun şiirleri, bilgiyle kültürün şairde harmanlaşmasıyla yazılanlar arasında görmekteyiz.
- Yaklaşımınız gerçekçi...
ALDANIR - Hayır, ukalalık yapmayayım; şiir hakkında şu söylediklerim de ve bunların tam tersi de doğru olabilir. Çok genci, çok yaşlısı, kişiyi köşe bucak daima şaşkına çeviren; okulu, öğrencisi, ustası, çırağı olmayan şiir, hâlâ bilemiyorum, sanatın fırlama bir kolu mudur!
- Çağımızda şiirin konumu size neler düşündürüyor?
ALDANIR - Şiir şiir diye tutturmuşken, beynimi kurt kurt kurcalayan ve yıllardan bu yana uğraş verdiğim, tam çözemediğim bir soruna değinmeden edemeyeceğim. Bizde, dışarda ünlü şairlerimiz dünyamıza güzeller güzeli şiirler armağan etti. Velakin, bu güzelim şiirlerin dünyamız için artık değerli olabileceğini sanmıyorum. Çünkü bu en güzel şiirlere karşın insan, alışkılarıyla, silah ve savaşlarıyla, utkularıyla, utanması gerekirken hâlâ övünegelmiştir. Dahası bu şiirler, destanlar bunlara güç de katmıştır.
Dünyamızın, böylesi güzel şiire değil; artık akıllı, çok akıllı olan güzel şiire gereksinimi var. Sözüm, insanı tabulardan utandıracak, bıktıracak 'artık yeter be' dedirtecek nutukçuluğa, ahlakçılığa kaçmayan şiirden yanadır. Böylesi bir sorunu düşünen, buna uğraş veren bir ben değilim kuşkusuz. Yaşımın da uzunluğu olanak vermeseydi böylesi bir uğraşa, denemeye el sürmeye kalkamazdım elbette. Bu denemelerimden Uzun hava şiirimi cesaretle örnek göstereceğim.
Hangi yıldı, anımsayamıyorum; her kesimin uğrak yeri olan, akşam çayı, kahvesi içilen bir pastanede, bizden üç dört masa ötedeki grubun içinden delişmen bir adamın, bu şiirimin yayımlandığı dergiyi havada sallayarak yüksek sesle "Bu fırlama şiiri hangi fırlama şair yazmışsa, işte ilk defa bir şiiri öpüyorum"lu avazı, bu yöndeki çabamın boşa gitmediğini bana düşündürmüştür.
Bu yorumdaki birkaç örneği de size vermek isterim. Bunlara adımı koymasanız da olur. Severseniz kendi adlarınızı da koyabilirsiniz. İsteğim, bu yorumun yayına ulaşmasıdır. Geçen o yıllarda bir kişiye, gelecek yıllarda yirmi otuz ve yüzyıllar sonra milyarlara niçin ulaşmasın! Hep mail-i inhidam olacak kadar salak mı insan? Yeter ki, dünyamızın en değerli şairleri artık en güzel değil, insan için değerli şiirde ortaklık kursunlar.
- Edebiyatla ilişkiniz nasıl başladı?
ALDANIR - Edebiyatla ilişkim, söylediğim gibi liselerdeki edebiyat derslerinden sıkça atılmama rastlar. Edebiyatın ne mene bir şey olduğunu, edebiyatın derslerle ne ilişkisi olabileceğini sorduran ukalalığa, edebiyat hocalarının tepelerini attıran öğrenciliğe nasıl saptığımı bilemem. Edebiyat ders kitapları yerine yabancı dillerden çevrilme şiir ve düzyazılar etki yapmış olabilir bende.
Her Müslüman evi gibi, evimizde de bulunan kutsal kitabımızdaki surelerden de öğrendim ki, edebiyat dersi kitaplarında liselerde okuduğumuz ve ilerki yıllarda ilgi duyacağımız Divan şiirinin deyişlerde zengin olduğunu, velakin yapısının şiirden yoksun kaldığını daha lise çağlarında az biraz fark etmem, beni derslerden attıran edebiyat soğukluğunu getirmiş olacak herhalde.
Divan'da şiir iddiasıyla yazılan gazeller, kutsal kitabımızdaki öğretici nitelikli surelerden farksızdır. Sureler nasıl istenen ayetten okunmaya başlanabiliyorsa, gazeller de istenen beyitten okunabildiği halde anlamı ve niteliği değişmeyen yapıtlardır. Oysaki, öteki sanat yapıtları gibi ve özellikle şiir, bütünlük isteyen sanat dalıdır dersem, bir yanlışa düşer miyim?
- Antolojilerde yer almanız, değerleriniz açısından sizi nasıl etkiledi?
ALDANIR - Önce de söylediğim gibi, okuduğum okullar bir koleksiyon tutar. Galatasaray İlkokulu, Vefa Ortaokulu, Kabataş Lisesi, Pertevniyal ve Ankara liseleri saymaya gerek gördüklerim arasındadır. Kabataş Lisesi'ndeki anılarım içinde, çok sonraları beni kendime kızdıran o marifetimi şurada rahat rahat anlatabilmeyi becerebilecek miyim?
Benden bir iki sınıf alttaki bir sınıftan bir öğrencinin şairlik tasladığını haber alışım, edebiyata karşı azgın öğrenciliğimin tetiğinin düşmesine neden olmuş; lisenin o loş koridorlarında kovaladığım, fiziksel olarak da sık sık sıkıştırdığım o bacaksız öğrencinin yıllar sonrası şiirlerine hep sevgiyle sarıldığım ve bana ilk kitabını sitemkâr anlamda gönderecek olan rahmetli şair Behçet Necatigil olacağını - haydi bağışlayın beni - bilemezdim elbette.
Çok satış yapılması amacıyla - çünkü her şairin kendisine de yer verilen antolojilerden ikiden üçten az almadığı bilinir- tıklım tıklım şiir, şair doldurulan antolojilerden de sakınmışımdır. Rahmetli Necatigil, lisedeyken ona karşı yaptıklarımın intikamını yayımladığı antolojide şiirlerime yer vermemekle yerine getirdiğini sandı ise, bir antolojiye daha girmemiş olmakla bana 'şükürler olsun' duasını ettirdiğini ve o nefis şiirleri hatırına kendisine Tanrı'dan daima rahmet dilediğimi bilemezdi.
- Sizi en çok etkileyen öğretmen kimdi?
ALDANIR - Pertevniyal Lisesi'nin anmaya en fazla değer bulduğum okul olmasının nedenini uzun tutacağımdan ötürü bana hak vereceğinizi biliyorum peşinen. Bu önemli neden en sevgili öğretmenim Nurullah Ataç'tan başkası olabilir mi?
O ders yılının başında yine zıpır bir edebiyat öğretmeni olarak değil, çatlak Fransızca öğretmeni olarak sınıfımıza paldır küldür girerken ilk sözü
"Ben buradayken Abdülhak Hamit isimli adamın adını bile duymayacağım. Ondan laf açan talebe sınıfın da, okulun da dışında bulur kendini"li cıyak cıyak fermanını savuran Ataç'ın, ders yılının ortalarına gelindiği halde Fransızcadan tek laf etmeyip, Ahmet Haşim'den, Yahya Kemal'den ve Divan şiirinden laf üstüne laf etmesi, ders saatlerini hep böyle bitirmesi ve Fransızcayı pek bilmediği izlenimini yakalayan, aralarında kuşkusuz eksik kalmadığım o her biri düzbatan öğrencilerin, sanki çok meraklı imişlercesine "Efendim, Fransızcaya ne zaman başlayacağız?"lı takılmalarına verdiği yanıtla, Ataç, sık sık karşılaştığımız kaçak öğretmenlerden değil, tam tersi, bir ulusun diline nasıl sevgi, saygı gösterileceğini öğreten ilk kişi olmuştur.
- Ataç'ı çok seviyorsunuz...
ALDANIR - "Kendi dilini bilmeyenlere bir yabancı dil nasıl öğretilebilir. Maarif Vekâleti ders programına ilk önce bunu almalıdır. Ben de size yabancı dil öğretmesine öğretebilirim ya, öğrendiğinizi sandığınız o yabancı dil de, hâlâ öğrenemediğiniz kendi diliniz olur çıkar. Yabancı dili iyi öğrenmek merakı, kendi dilini çok iyi bilmekle başlar. Edebiyat hocalarımız bile şiir okumasını hâlâ öğrenemediler. Bunların arasında şiir yazmaya kalkanlar da var, Tanrı korusun! Hâlâ elleriyle, kollarıyla, hatta tabanlarıyla şiir okuyan hocalarımız ibadullah. Haydi bakayım, içinizden biri Haşim'den adam gibi şiir okusun da sinirim geçsin."
İnanç ve düşünce özgürlüğüne, dokunulmazlık, konuşulmazlık konuları her alanda göz kırpmadan yer alışıma, üstelik edebiyatın gerekliliğine aklımın yatmasına ilk etki yapan en sevgili öğretmenimle ilişkim, çok sonraları, o güzelim öğretmen-öğrenci ilişkisine tek toz kondurmadan, Ankara'da içkili, kâğıt oyunlu birlikteliğimize değin varmıştır. Bu birlikteliğimiz çok aralıklı da olsa tiyatroya, sinemaya ilgimizi de içerir.
Birlikte gittiğimiz sinema, tiyatrodan çok kez ayrı ayrı çıkar ve ilk çıkan program için öneriyi yapanımız olurdu. Bu konuşmamızda Ataç Ataç diye tutturmamı, konuşmamızın ilerisinde bağışlayacağınızı iyi biliyorum. Türk aydınlarının en değerlilerinden biri olan kişi, ülkemiz düşünce tarihine girmeye layık adam dururken, iki üç şiir yazmakla şair yerine konulan kendimden daha fazla söz edemeyişime hak vereceksiniz; zira, ülkemizin en aydın gazetesinin mensubu gazetecilersiniz siz.
- Ataç edebiyatımızın unutulmaz köşe taşlarından biri; eleştirel bakışı Türkiye'nin sanat dünyasına taşımış ve yerleştirmiş; dil, anlatım, nesnel yaklaşım üzerine yazıları unutulmaz. Anlaşılıyor ki sizi de etkilemiş...
ALDANIR - Ataç ile benim Ankara'da başka başka kıtalarda ikinci kez askere çağrıldığımız -1942 olacak - o günler ikimizin de üzerimize daha oturmayan asker giysilerimizle Kızılay-Sıhhiye arasındaki ve yine konuşmalara taşırdığımız yürüyüşlerimizden birinde, bir inzibat yüzbaşısının bizi bir askeri cipe atarak, Ulus'taki Merkez Komutanlığı'na hiddet ve şiddetle postalamasında bana:
"Teğmenim neler oluyor, bir er ile bu kadar laubalilik hangi askerliğe sığar?"lı sıkıştırmasına benim "Yanımdaki zat benim öğretmenimdir, aramızdaki yakınlık saygımdandır. Kendisi edebiyatçı Nurullah Ataç Bey'dir" yanıtım üzerine, yüzbaşının davranışlarını bir anda tam tersine dönüştüren şaşkınlığıyla "Hocam, sivil kıyafette olsaydım elinizden saygıyla, hörmetle hemen öperdim. Bu nasıl haksız kanundur! Türkiye'nin en büyük başyazarı rütbesiz bir er, bir banka memuru - memur parçası diyemedi - ise teğmen rütbesinde" diye yakınırken ilk başta benim subay olarak bir erle bir arada olmamı yakıştıramayan yüzbaşının, sonradan Ataç gibi çok yüce bir zatın yanında - yanıtlarım sırasında banka memuru olduğumu öğrenmişti - bir banka memurunun ne işi olabileceğini sorgulayan bakışlarından, beni, subay giysisiyle bile olsa yerle bir ettiğinin ayrımında olmadım değil.
Merkez Komutanlığı'nın kapısından ayrılırken daha iki üç adım attığımızı sanmıyorum, Ataç'ın:
"Yüzbaşının bana saygı ve hörmetleri varmış, ben büyük başyazarmışım, pek kibar bir subay ama, ne dediğini bilmiyor, benim - adımın dışında - yazılarımı tanısaydınız başyazar olmadığımı bilir, saygı hörmet sözlerini bir arada kullanmazdınız diyecektim ama, askerlik gerçekten çok zormuş" homurtuları dönüş yolumuzda Kızılay'a dek sürmüştü. Bir daha da asker giysilerimizle kışla dışına çıkmadık.
Ataç'ın politik kişiliğine de değinmezsem, hele siz gazeteciler için bu konuşmamızın tadı çıkmaz. Yıl 1948 ya da 1949 olacak, iktidardaki CHP'nin yıllık kongresinin yapıldığı Kızılay'daki Ulus Sineması'nın önünden geçerken kapıda kalabalığa kadar dalgalanan bir kakışmanın ilgimi çekmesiyle, kendimi içerde buluşum ve Ataç'ı zamanın Başbakan Yardımcısı Nihat Erim'i, kravatına asılmış bir halde "Utanmaz adam, sen bunu nasıl söylersin"li avaz avaz azarlarken görüp oradakilerin yardımıyla dışarıya çıkarışım, Güven Park'ta sinirlerini yatıştırmaya çabalarken bana "Sen bu adama ifrit olmakta az haklı değilmişsin, içerde ne dedi biliyor musun, gerekirse ezanı biz de Arapça okutacağız, üstelik alkışlanmasın mı, herkes bilir ben bu partide Öztürkçeden yana oldukları için duruyorum, ayol ne işim varmış bu salakların içinde"li yakınmaları belleğime Ataç'ın politikacılığından mıhladığım olaylardandır.
- Sizin gençlik döneminizde şiir Türkiye'de altın çağını yaşıyor, tüm aydınların dünyasında önemli yer tutuyordu; Ataç da bu dünyanın çeşnicibaşısı gibiydi... Onunla ilgili Ankara Lisesi anılarınızdan da söz açar mısmız?
ALDANIR - Kitabına, tiyatro-sinemasına, içkisine oynadığımız kâğıt oyunlarından birinde, yine Baki'li, Nedim'li Divan şiirinden tutturmasına,
"Ta liseden bu yana bu divane şiirden hepimizi bıktırdınız. Beyit beyit kekelene kekelene okunan bu kekeme şiirden, hem de 940'ların şiirinden yana olmaktan vazgeçin artık" diye biraz aşırı, şaka ile karşı koymam üzerine beni,
"Hadi oradan, yine Lukianos'luk taslayıp durma, siz şairler iki üç şiir yazmakla binbir bilgi sahibi olduğunuzu sanan ukalaların en kötülerindensiniz, çekilmez olanısınız, yüksek bilgiler şairlerin cebine girecek kadar küçücük değil"li paylamasına kızacağım yerde, ta ikinci yüzyıldan bu yana en yüce değerler oldukları sanılan kişi ve konulara, bugünkülere varıncaya kadar el-ense çekmekten, onları tefe almaktan vazgeçmeyen ulular ulusu bir yazarla bir tartışmayla kazayla da olsa aynı kefeye konmaktan, kendimi deliler gibi sevdiğim o yaşlarda, Ataç'a çaktırmadan az övünmüş değilim.
Sevgili Ataç için söyleyeceklerim elbette bu kadar değil. Ülkemizin en aydın kişilerinden birini gelecek kuşaklara bir de benim ağzımla anlatmak için Ataç ağırlıklı son şiir kitabımı hazırlarken düşebileceğim yanlışları önlemek amacıyla, bir aracıyla görüşmek için başvurduğum - doğumuna rastlamadığım - torunu ve o şeker yüzlü kızının isteğime ilgi göstermemesini, kuşkusuz önemi ve ünü olmayan, tanımadıkları kişi ile haklı olarak ilgilenmeye gerek görmediklerine bağlıyorum.
Konuşmalarımda yer vermemekte Ankara Lisesi'ne - Taşmektep - nasıl kıyabilirim. Ankara Lisesi, rahmetli Rıfat llgaz'ın da okuduğu bilinen ve belki de ilk etkilendiği Hababam Sınıfı'nın ta kendisiydi. Okuldaki öğretmenlere karşı yetmeyen azgınlığımızı, uzun süre adeta işgal ettiğimiz, liseye yakın halkevine taşımamız, orasını da yeterli görmeyerek Ankara'nın yeni açılan Atatürk Bulvarı'na taşımamız ve sınıf arkadaşımız Feridun Çölgeçen'in uyduruk film makinesiyle sözüm ona 'Kurtulan Vatan' adlı bir film çevirmeye kalkmamız, okulun adeta yarısı olan bir kalabalıkla trafiği durdurup oradan resmi arabalarla geçen bakan eşlerinin önlerini keserek onları da bu ulusal filme girmeye zorlamamız, Başbakan İnönü'nün kulağına kadar gitmesiyle çoğumuzun eline tasdikname verilip okuldan uzaklaştırılmasıyla o hakiki Hababam Sınıfı'nın sonu gelmişti.
- Melih Cevdet'le aranız nasıldı?
ALDANIR - Ankara Lisesi'nden söz açan kişinin; okul ve sınıf arkadaşları olan, sonraları çok çok ünlü şairler Orhan'dan, Oktay'dan, Melih'ten yana anılarını belirtmemesi olacak şey mi! Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat Horozcu bir üst sınıftan, Melih Cevdet Anday ise sınıf ve de sıra arkadaşlarımdı.
Kanımız pek uyuşmayan Oktay bir yana, Orhan yaşadığım bunca yıl içinde, Melih'e geleceğim; onuncu sınıfın sıra arkadaşlığından başlayarak sınıfımızın o sarışın çocuğuyla kâh boğaz boğaza, kâh kucak kucağa ve nihayet ölümüne kadar küs kaldığımız böylesi garip ilişkiyi başka arkadaşlarımla ve ömrüm boyunca tanıştığım hiçbir kişiyle yaşamadım.
Takma adla şiir yazdığımı çok sonraları öğrenenler arasında olan Melih'in, o günlerin birinde bir kalabalığın içinde "Sen şakır şakır şiir yazıyormuşsun da haberimiz yok"lu sataşması, cehennemin bütün sularının başımdan aşağı boşalmasına neden olmuştur. Alaycı tabiatını iyi bildiğim Melih'in "Şakır şakır şiir yazıyormuşsun" sözündeki o ipince ayarlı alayına yanıtım kadar, o yanıtımı şiirle uygulamam, insafı çok aşacak kadar sert olmuştu; "Evet, şiir yazıyorum ya, senin şu şimdi hak ettiğin şiiri yazarsam, sana bunu tövbe ettireceğimi de bil ve bana kızmaya da kalkışma"lı çıkışmam üzerine yanımdan tez uzaklaşmıştı.
Fotoğraf şiiri nitekim Melih'i çileden çıkarmamda az başarılı olmadı. Fakat, o yıllarda yayımlanan bir kitabımın önsözünde, öylesi bir fotoğraf motoğraf olmadığı gibi, Melih'in en onurlu dostlarım arasında olduğunu belirtmem Melih'in ateşini söndürmeye yetmiş olsa da o yazı aramızdaki burukluğu ölünceye kadar önleyemedi.
- Bu döneminizde nasıl bir hesaplaşma içindesiniz?
ALDANIR - Madem ki, şair yanımı faş'ettiniz; buluşmamız bundan ötürü oldu madem ki; gelin, şu söyleşimizi de, hâlâ neyin nesi olduğunu bilemediğim halde, yine şiirle bitirelim. Şiir, aklımın, duygularımın erebildiğince şiir, bin cefalarla dolu, buyruğu altında, ölünceye kadar tam sadakatle hizmetinde bulunduğu halde; huyunu, suyunu, cinsiyetini öğrenemeden ölüp gittiği, tam antika Efendi'sidir şairin.
En önemli şairler, Efendi'nin birazcık yüz verdiği en şanslı hizmetkârlarından başkaları değil. Aramızda kalsın, kalmasın; ben, Efendi'nin pek fazla yüz vermediklerindenim. Şundan olsa gerek: Efendi'yi yazmaktan çok, onun şurasıyla, burasıyla, dahası orasıyla uğraşmayı sürdürmem yüzünden Efendi'nin kalayını yemiş olacağım. Sevgili Ataç'la bile, Efendim şiirle olduğunca yüz göz olacak kadar atışmış değilim.
Şu kocaman ömür boyunca Efendi'yle tanışıp itişmem, bu Efendi hakkında başkalarıyla tartışmaya gerek bırakmadı herhalde. Şu efendilerin efendisiyle böylesi ilişkileri ele alarak yayımladığım "Bin Cefalar Etse"adlı şiir denememi, şiırlerinden çok güzel bir yazısıyla bir güzel teneke çalarak beğenmediğini belirten, Yüce Tanrımızın rahmeti ona çok olsun, yitirdiğimiz şairlerimizden Cemal Süreya'nın da şiir hakkında bilemedikleri benden de kat kat fazla imiş.
Yine de söyleyeyim; o şiirler, Efendimizle yaptığım tartışmalarımın denemesidir. Yine, kaç kez yazdım, söyledim; ben şiirlerimi başka şiirlerden, düzyazılardan etkilenerek yazanlardanım. Rahmetli şair Süreya'nın, o bir güzel tefe alarak beğenmediğini belirttiği denemeler, beki de onun, o sıralarda beğendiğim şiirlerinden etkilenerek yazdıklarımdır.
- Atatürk'e nasıl bakıyorsunuz?
ALDANIR - Yayına başlamasından bu yana, aydınlığa saldırılara karşı koymayı sürdüren bir gazetenin mensubu gazetecilersiniz. Öteki gazetecilerle farkınız büyük. Ülkemiz için düşündüklerimi de istemeye en haklı olan aydınlarsınız. Dünyamızın en bereketli havasına, suyuna, toprağına ve bir zamanlar en değerli liderine sahip olmuş bulunan ülkemiz, sonraları her defasında sabır çatlatan politikacılarıyla hep kaş göz arasında az buz hırpalanmış değil.
Bütün bu hırpalanmalara karşın cumhuriyetimizin hâlâ var olan görüntüsü, o ilk liderin ülkemize el değdirmiş olmasındandır. Siyasette, yönetimde, askerlikte, bilimde, sanatta kimi yabancı hormonlu liderlere, hormonlu başörtüsünden başka bir şey olmayan türbanlı kızlarımıza ve Atatürk adına akılları takılan kimi aydın kişilere söyleyiniz; sivil, asker kökenli liderlere de söyleyiniz; Atatürk adına layık lider, ülkemize bir daha nasip olmadı; dünyamıza bile.
- Ekleyeceğiniz bir şey var mı?
ALDANIR - Aydın kafanın ve yüreğin elçileri siz sevgili gazeteciler; yaşlı bir şairin dileğini her yaştaki ve elinizden geldiğince her ülkedeki en değerli şairlere iletin. Mısralarına her türden kuş kondurarak yazdıkları, yüzyıllardan beri nice sevgiyle kucakladığımız duygulandırıcı, öfkelendirici yerli, yabancı güzel şiirler, atom bombalı, her tür edepsiz silahlı dünyamıza çok çok lüks kalıyor artık.
Lukianos'culuk oynamıyorum; yüzyıllardan bu yana inandığımız, ölümüne bağlandığımızın tamamına yakın çoğunun hava cıva olduklarına; o inançların, âdetlerin, kavramların, halk deyimiyle "insanlığı kafaya aldıklarına'' dünyamızı uyandıracak şiiri, o en değerli deyişleriyle insana artık armağan etmelerini önerin.
Dışarda, bizde ölen-kalan çok değerli şairler bu şiiri yazmadılar. Yazamazlardı da. Çünkü, dışardaki içerdeki değerli şairlerin hepsi ülkelerinin şiirini yazdılar. O şiiri, örneğin Nâzım Hikmet hiç yazmazdı. En komik vatan hainliği suçlamasıyla, dirisine, ölüsüne bunca eziyet ettiğimiz Nâzım, Türkiye şiiri sahibi tek vatan şairidir. Önerdiğim şiir ise vatanı dünya değil, dünyayı vatan bilen şiirdir. - Şair değil.- Sözünü ettiğim şiiri dışarda genç İngiliz şairleri; bizde, şiirleri salt insan olan İsmet Özel armağan edebilir dünyamıza. O şiire, tam yakın olmasa da şurada bir örnek daha vereceğim:
Doğaya Demeç
Evet biz sonradan görme biz evet sonradan olma
Siz atadan babadan görme evet
Siz hepiniz ağa biz yanaşma
Evet yürek ister akıl ister size güvenmeye
dayanmaya
Uçak havaya
Vapur denize
Vatan toprağa
Şiir lagalugaya
ALDANIR 'sa havacıvaya
Evet aldanırsa.
S. Aldanır şiirleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder